In de jaren negentig proclameerde Francis Fukuyama ‘het eind van de geschiedenis’; natuurlijk grote onzin. Geschiedenis stopt pas als de laatste mens overlijdt! De ‘overwinning’ van het kapitalisme op het communisme heeft er niet een eind aan gemaakt. En echt niet een wereld vol vrede en welvaart opgeleverd. Natuurlijk niet, want geschiedenis is een zaak van doorgaande ontwikkelingen, die pas ophouden als de mens niet meer bestaat. Geschiedenis zal er dus altijd zijn!
Het is heel gemakkelijk om zo op Fukuyama af te geven; hij bedoelde immers niet de ‘echte’ geschiedenis. Maar toch, het gaat wel heel ver om te stellen dat er niets beters dan de ‘liberale democratische kapitalistische ordening’ is. Daarom is het goed om even terug in de tijd te gaan; en dan vooral naar het moment dat het kapitalisme het communisme zo te zeggen ‘overwon’. De tijd van Michael Gorbatsjov en Deng Xiaoping.
Beide politieke leiders maakten hun keus voor die zogenaamde ‘liberale democratische kapitalistische ordening’; maar hun keus was niet het zelfde. Gorbatsjov koos voor het ‘liberale democratische’ deel. Deng Xiaoping voor de ‘kapitalistische ordening’. Een keuze met vergaande gevolgen voor zo wel de eerdere Sovjet Unie als voor China. De keuze van Michael Gorbatsjov was een sof; en die van Deng Xiaoping een groot succes!
Rusland belandde onder Boris Jeltsin in een grote chaos. Een soort van ‘roofkapitalisme’. Na die negentiger jaren stelde Vladimir Poetin met harde hand orde op zaken. In feite was het experiment in Rusland ‘liberale democratische kapitalistische ordening’ volkomen mislukt. Heel anders ging dat in China: in die zelfde tijd ontwikkelde dat land zich tot de tweede economie van de wereld. China is daarom nu een van de grote voorstanders van ‘globalisering’. En van vrijhandel! Geen wonder, want het land profiteert er enorm van.
Kloof tussen arm en rijk
Iedereen profiteert van die globalisering; en van alle ‘vrijhandelsakkoorden’. Tenminste dat wordt vaak beweerd. Een grote leugen! Jazeker de rijke elite wordt er rijker en rijker van; maar een groeiende groep, de ‘vergeten’ mensen, zijn de pineut. Zowel in de westerse democratieën als in de derde wereld. Eerst maar die rijke elite.
De econoom Thomas Piketty sloeg in 2014 alarm over de groeiende kloof tussen arm en rijk; en dan vooral tussen mensen met geld tegenover anderen, die hun inkomen met werk moesten verdienen! Zijn stelling was, dat mensen met kapitaal meer verdienden als diegenen die hun geld met arbeid verdienden. Daardoor komen de werkenden steeds meer op afstand van de rijken te staan. De toenemende kloof!
Vooral de rijken schrokken hier enorm van; zij konden aanvallen op hun riante positie altijd afdoen: kapitaal wordt immers ook geïnvesteerd en dat creëert banen. Daar wordt zelfs de hele economie beter van. En rijke mensen ‘verdienen’ dat hoge inkomen ook echt; maar dat werd door de stellingen van Piketty hard onderuitgehaald. Het is vooral een kwestie van rijk geboren worden.
Kritiek op Piketty was er natuurlijk ook: zijn model zou te veel op de economieën van Europa en Amerika gebaseerd zijn. En niet genoeg met bijvoorbeeld China en India rekening houden. Dat is waar. Maar moet je nu China als voorbeeld voor een toekomstige (betere) economie nemen? Dat lijkt me niet. Een ander kritiekpunt is, dat Piketty het kapitalistische systeem onderzoekt, maar niet met opvallende verbeteringen van het model komt. Dat is jammer. Juist na een grote crisis zoals die van 2008 is de tijd vaak rijp voor grotere systematische veranderingen en dat komt er zo niet van. Nu gebeurt er helemaal niets.
Heel anders ziet het er aan de onderkant van de inkomensverdeling uit: daar zitten de mensen die niet profiteren van globalisering en vrijhandel. De ‘losers’ van de globalisering om het zo te zeggen. Een toenemende groep mensen. Natuurlijk wonen daarvan er ook veel buiten het westen, zoals Saskia Sassen in haar boek(en) schrijft, maar voor de deze inleiding beperk ik me even tot het westen. Grote ‘vergeten’ groepen hebben de laatste jaren voor opvallende uitslagen bij verkiezingen gezorgd: bijvoorbeeld bij de ja voor de Brexit en bij de verkiezing van Donald Trump tot President van de Verenigde Staten.
Saskia Sassen heeft het in haar theorie over ‘uitdrijven (expulsions); mensen (over de hele wereld) worden door de ‘kwalijke rol van het internationale kapitaal’ van huis en haard verdreven. Zo wel in het westen als bijvoorbeeld in Afrika. In haar theorie hebben het teruglopen van de verzorgingsstaten, huisuitzettingen en de verwoesting van ecosystemen rechtstreeks met elkaar te maken. Mensen en flora en fauna worden geschrapt en verwijderd. Dat uitdrijven heeft dus overal op de wereld invloed op mens en natuur.
Onder de armoedegrens
In dat verband is Duitsland een frappant voorbeeld; terwijl overal de loftrompet over de economische ontwikkeling(en) en de sterkte van dat land gestoken wordt, lijkt dat mooier dan het is. Duitsland heeft de sterkste economie van de EU wordt er gezegd;en het is de motor van Europa. Maar toch leefden in dat ‘sterke’ land in 2016 bijna 20% van de bevolking onder de armoedegrens. Nieuws dat je in de media vrijwel nooit hoort of leest. Maar dat zijn wel meer dan vijftien miljoen Duitsers! Het geeft aan, dat een onderklasse in het sterkste land van de EU niet mee profiteert van de globalisering en de vrijhandel. Een bevestiging van de theorie van Saskia Sassen! Nu de economie in Duitsland ook achteruit loopt, hoeven wij ons geen illusies over het lot van deze groepen te maken: die zullen het alleen maar slechter krijgen!
Sassen verwacht dat het nog veel erger zal worden: het buitensluiten van grote groepen mensen en mogelijk delen of zelfs hele landen. Die doen dan niet meer mee aan ‘het mondiale economische stelsel’. Zij noemt dat ‘foreclosure’. Op zich zelf is er geen gebrek aan financiële of technologische innovatie; en zelfs ook niet aan de verspreiding daarvan. Er wordt alleen veel te weinig energie gestoken in ‘sociale innovatie’. Daardoor is er veel te weinig geld om de ‘losers’ van de globalisering te helpen. En dat terwijl het geld tegen de plinten op klotst!
China
Een land dat wel degelijk aan ‘sociale innovatie’ doet is China; maar dan wel op een verkeerde manier. Veel mensen hebben lang gedacht, dat China automatisch een democratie zou worden; dat zou moeten gebeuren, omdat het land een vrije markteconomie was geworden. Maar in de praktijk is er helemaal niets veranderd. Vandaag de dag is China vooral de grootste dictatuur op de wereld: en onder Xi Jinping wordt de absolute macht van de Communistische partij alleen maar verder uitgebreid.
Die ‘sociale innovatie’ is een verschrikking: de burgers in China worden overal in de gemeenschap met kamera’s gevolgd; bij goed gedrag krijgen ze punten en bij fouten worden zij gestraft. Maar wat goed en slecht gedrag is, wordt wel helemaal door de communistische partij bepaalt. Het is volslagen ondemocratisch; en een aanpak, die in het westen alleen maar met de strategie van bedrijven als Facebook, Google en anderen vergeleken kan worden. Bij strafpunten verliezen de Chinese burgers allerlei rechten, zo als het recht om met de trein te reizen. Wat een ellende! Het land is daardoor de grootste bedreiging voor de westers democratie geworden. En de EU werkt daar enthousiast mee samen!