Ideaal is het Angelsaksische model bepaald niet. De vraag is ook of het anders kan? Een model waarbij de arbeid, dat zijn de mensen, bovenaan staat. Dat komt nog het dichts bij het eerdere Rijnlandse kapitalisme. Ook wel Rijnlands model genoemd. Daarin stond de mens wel centraal! En het kapitaal en de grondstoffen zijn daaraan ondergeschikt. Die twee productiefactoren vormen dus de basis van de driehoek.
Het Rijnlands model was het systeem, dat vooral in landen als Frankrijk en Duitsland gebruikt werd; ook andere economieën in West- en Noord-Europa hadden deze ‘sociale markteconomie’. Het model zou eerlijker, efficiënter en vreedzamer dan het Angelsaksische model zijn. De mens (de factor arbeid) staat voorop. Vandaag de dag kun je de meeste van deze landen niet meer ‘Rijnlands’ noemen. Daarvoor is de sociale zekerheid te veel uitgekleed.
De economische en sociale modellen van de Scandinavische landen hebben nog het meeste van het Rijnlandse model; de sociale zekerheid is daar nog veel groter dan in West-Europa. Dat geldt voor landen als Denemarken, Zweden en Noorwegen. De overheid ziet de economie als haar directe verantwoordelijkheid; en zij wil daar ook invloed op hebben. In het zogenaamde ‘Scandinavische model’ is de publieke sector zeer groot: daarom zijn de belastingen ook hoog, vooral in Zweden. De overheid geeft in verhouding veel geld aan sociale zekerheid uit.
In het Rijnlandse model is samenwerking het biedwoord: overleg tussen overheid, werknemers en werkgevers staat voorop. De marktwerking is niet heilig, maar wordt aan regels gebonden. De staat heeft een actieve rol. De bevolking is zeer goed opgeleid en al te scherpe misstanden zijn er (bijna) niet.
De overheid voert actief beleid op gezondheidszorg, onderwijs en sociale zaken. Er is daardoor een grote publieke sector. Dat kost natuurlijk geld en daarom zijn de belastingen hoog. De voorzieningen zijn goedkoop en soms zelfs gratis. Aan de onderkant van de maatschappij is niet veel armoede: de meeste burgers leven boven de armoedegrens. En ze worden flink geholpen om werk en inkomen te vinden.
de sociale verzorgingsstaat
De inkomensverschillen zijn klein(er); en er is een uitgebreid sociaal vangnet van allerhande uitkeringen. Verplichte verzekeringen zorgen voor opvang bij onheil. Daarom wordt er wel gesproken van de ‘sociale verzorgingsstaat’. Door al deze zaken is er een grote loyaliteit van de werknemer met de werkgever. Het grootste deel van de bevolking is behoorlijk eensgezind over gelijkwaardigheid en solidariteit.
De grondslag van het Rijnlandse model lag in de ‘sociale markteconomie’ en de sociale zekerheid. Ingrijpen in de economie was geen taboe; daarbij werd vooral de vraag gestimuleerd. Maar toch is het Rijnlandse model in de meeste landen verdwenen en vervangen door een (lichte) vorm van het Angelsaksische model. Dat is vooral een gevolg van de globalisering en de vrijhandel. De grote(re) ‘sociale verzorgingsstaat’ kon het in de stormen van de globalisering niet redden.
Een derde (de laatste) mogelijkheid in de driehoek is de factor ‘grondstoffen’ op de punt; de andere factoren kapitaal en arbeid vormen dan de basis. Deze vorm komt nergens op de wereld voor! Grondstoffen staat daarin ook voor het milieu, vervuiling, de opwarming van de aarde en ook duurzaamheid. Milieuorganisaties en sommige politieke partijen zouden deze vorm wel willen. Maar zo wel het kapitaal als de mensen verzetten zich tegen zo’n opzet van de economie!
Het grootste bezwaar lijkt echter niet in het kapitaal, maar in de arbeid te liggen; als het kapitaal er geld aan verdienen kan (zou kunnen), zal het wel akkoord gaan. Maar de mensen zullen nooit akkoord gaan met zo’n eenzijdige nadruk op het milieu en de opwarming van de aarde. Voor beter beleid op het gebied van het milieu zal ook de mens moeten meetellen. De factor arbeid dus! Alleen een combinatie van arbeid en grondstoffen heeft toekomst. De driehoek moet dan dus op de kop! Daarover later meer. Maar eerst een nieuw model, dat de laatste decennia sterk opgekomen is: het Chinese model.