Feitelijk voldoet het neoliberalisme dus niet meer; en het is zeker niet meer superieur aan het communistische model, zoals in de negentiger jaren gedacht werd. Waar het einde van de geschiedenis er volgens het westen aan zat te komen, ligt het initiatief nu bij China. Het westen zit er mee in haar maag. En heeft geen oplossingen. Er moet dus wat anders worden bedacht. Dat ook om de democratie te behouden! Die oplossing moet zowel de positie van de mensen (de arbeid) als de toekomst van de aarde (de grondstoffen) zeker stellen. Dat betekent, dat de driehoek op de kop moet! Het kapitaal moet niet meer de baas maar de basis zijn. Een ‘sociaal kapitalisme’ in plaats van het hedendaagse vulgaire kapitalisme.
Zoals de Belg Thomas Opsomer ooit zei: ‘producenten moeten met elkaar concurreren om de wereld beter te maken, niet om die met hun producten te verslechteren!’ De mogelijkheid om te ondernemen en winst te maken blijft evengoed bestaan. Alleen werkt kapitaal in dit model positief voor de mensen en de aarde. En de Nederlander Piet van Elswijk zei ooit: ‘het moet economisch aantrekkelijk zijn om maatschappelijk verantwoord te handelen!’ Feitelijk blijft het kapitalisme zo bestaan, maar er wordt een ander, veel positievere, draai aan gegeven!
Volgens de Stanford Universiteit is milieubeleid economisch zeer rendabel; dat blijkt uit een recent onderzoek (2018). Als de opwarming van de aarde onder de anderhalve graad blijft, zou dat ‘duizenden miljarden’ uitsparen. Dat is natuurlijk veel meer als de kosten, die daarvoor gemaakt zouden moeten worden. De rekensom is dus gauw gemaakt. Het loont om je sterk op het milieu en de opwarming van de aarde te richten. Of vrij vertaald naar Piet van Elswijk: ‘het is economisch zeer aantrekkelijk om maatschappelijk verantwoord te handelen!’
Klimaatactie loont dus. Maar je alleen op het klimaat (de factor grondstoffen) richten, zal door de meeste mensen nooit worden geaccepteerd. Die willen fatsoenlijk en als het even kan ook beter kunnen leven. De factor arbeid dus. Daarom ook zowel arbeid als grondstoffen bovenaan de driehoek. Het is de mens én de aarde; en niet een van beide. In een ‘sociaal kapitalisme’ zal de factor kapitaal dan ook de basis moeten vormen. Dat is natuurlijk helemaal anders dan nu in het vulgaire kapitalisme.
Dit model heeft één groot probleem: de basis is een punt! Die punt van het kapitaal kan de driehoek daarboven maar moeilijk dragen. Als de driehoek met de punt naar boven staat en het kapitaal bovenaan, zo als in het Angelsaksisch model, kan een klein deel van de wereldbevolking enorm rijk worden. Staat de punt naar onderen, dan moet er eigenlijk een bredere basis komen. Daartoe moet de top van het kapitaal weg om weer een echte basis te krijgen. Hoe en wat, dat is moeilijk te zeggen, maar de driehoek krijgt zo weer een stevige basis. De onderstaande ‘komvorm’ zou daarvoor het uitgangspunt kunnen zijn; het ziet er dan zo uit:
De grote vraag is natuurlijk, hoe je het tegenwoordige neoliberale beleid in het westen kunt omvormen naar een vorm, die de naam sociaal kapitalisme verdient. Daartoe zal de economie moeten veranderen; en ook de politiek moet de neoliberale aanpak over boord gooien. Daarover in een van de volgende hoofdstukken meer.